Ποιά είναι η πορεία και το προδιαγραφόμενο μέλλον της χαρακτικής μέσα από τις σύγχρονες τεχνικές (ψηφιακή εκτύπωση, εκτύπωση σε φωτογραφικό χαρτί, μικτή τεχνική, κ.α.) που έχουν επηρεάσει την παραδοσιακή μορφή της;
Απαντούν:
Βασίλης Καρκατσέλης, Εικαστικός
Θεσσαλονίκη 14 / 1 / 2010
katselis@the.forthnet.gr
1 Δεν υπήρξε δεκαετία στην εξέλιξη της τέχνης και σε καμία από τις κατευθύνσεις της, που να μη βρίσκουμε την εισβολή νέων (για την εποχή τους) μέσων. Πάντα η τεχνολογική εξέλιξη, η χημεία, ή βιομηχανία και όλα τα παρεμφερή, είχαν την ευκαιρία να προσφέρουν νέα εργαλεία, νέα εκφραστικά μέσα, νέες δυνατότητες. Η κάθε καινοτομία πάντα άνοιγε ορίζοντες σε όσους τη χρησιμοποιούσαν και πάντα συναντούσε αντιδράσεις από τους παραδοσιακούς εργάτες του μέσου (και για τούτο αντιδραστικούς).
Πολλές φορές, μάλιστα, οι εκφραστές του ερχόμενου διακηρύσσανε το θάνατο του προηγούμενου, κι όμως, ούτε το προηγούμενο πέθανε ποτέ, ούτε το καινούργιο άντεξε την επίθεση του επόμενου καινούργιου.
Έτσι είναι η τέχνη: προχωρεί ενσωματώνοντας ότι της χρειάζεται χωρίς ταμπού και διακρίσεις, σημειωτόν ή με άλματα, με παλαιά ή με νέα όπλα, πότε προς τα εδώ και πότε προς τα εκεί, άλλοτε σε αρμονία με την κοινωνία και άλλοτε όχι, κάποιες φορές από κινήματα και ομάδες δημιουργών και κάποιες άλλες από προσωπικότητες, ενδεχομένως με περιεχόμενο, ίσως και μόνο με ασκήσεις της φόρμας, πάντα στην εποχή της, ίσως και όχι.
Αρκεί να θυμηθούμε τι είπανε για το θέατρο, μόλις εμφανίστηκε η κινούμενη εικόνα, τι αναταραχή έγινε στη ζωγραφική με την εμφάνιση της λαδομπογιάς, την εισβολή του κολάζ ή την επικράτηση της φωτογραφίας.
Ο ίδιος πανικός και στη χαρακτική με την εμφάνιση της λιθογραφίας, της μεταξοτυπίας, του κόντρα πλακέ, της κόλλας και πρόσφατα των inkjet εκτυπώσεων.
Κι όμως, ούτε η τέχνη έπαθε κάτι, ούτε ζημιώθηκε από όλες τις δυνατότητες που της προσφέρθηκαν. Ίσα – ίσα που πλουτίστηκε το λεξιλόγιό της.
2 Στη χαρακτική, πράγματι, οι νέες επιφάνειες της βιομηχανίας προσέφεραν υφές. Τα νέα ηλεκτρικά εργαλεία άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο σκύβουμε πάνω στην προς χάραξη μήτρα. Τα νέα χημικά πολλαπλασίασαν τους τρόπους δημιουργίας των εικόνων μας. Η ύπαρξη και παράλληλη λειτουργία της φωτογραφικής εικόνας θα ήταν αδύνατον να την αφήσει ανεπηρέαστη. Πώς να την άφηνε και ο ηλεκτρονικός υπολογιστής:
Το ίδιο τρομακτικές αλλαγές βρίσκουμε και στις προς εκτύπωση επιφάνειες , με μεγαλύτερη και την πιο πρόσφατη, την επίτευξη κατάλληλης επίστρωσης για εκτύπωση inkjet σε χαρτιά ποιότητας 100% rag.
Όπως, όμως, είπαμε και παραπάνω, η χαρακτική είναι μία, δε νοιάζεται για αυτά τα τεχνικά τερτίπια και για τούτο προχωρά, πιο πλήρης, πιο πλούσια, πιο δυνατή. Φυσικά και δεν πρόκειται να πεθάνει, φυσικά το μέλλον της θα είναι λαμπρότερο.
3 Αντιλαμβάνομαι την ερώτηση για την παραδοσιακή μορφή της χαρακτικής, και τι προφανώς θα εννοείται. Θα απαντήσω, όμως, με μία διαφορετική θέση, που εν μέρει, αναπτύχτηκε παραπάνω.
Δεν υπάρχει παραδοσιακή μορφή για καμία τέχνη. Αυτό που σήμερα η ερώτηση υπονοεί σαν παραδοσιακό, κάποτε ήταν νέο και το σημερινό, πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρεις, θα είναι παραδοσιακό.
Το πρόβλημα, περισσότερο, επικεντρώνεται στον ορισμό.
Το τι μπορούμε να ονομάζουμε χαρακτική, είναι πρόβλημα ορισμού, κάτι που διαπραγματεύονται και τροποποιούν κατά καιρούς τα συνέδρια χαρακτικής. Είναι όμως και ένα ψευδοπρόβλημα που συζητιέται και εξ αιτίας της καθιέρωσης μιας λάθος (;) λέξης, στην Ελληνική γλώσσα.
Κάποτε, όταν σκαλίζαμε (χαράσσαμε) μόνο ένα ξύλο για να πάρουμε το μελανωμένο (πολλές φορές και χωρίς μελάνι) ίχνος του στο χαρτί, η λέξη χαρακτική, έλεγε κάτι γιατί χαρακτήριζε την απαραίτητη πράξη. Σήμερα, όμως, η λέξη αυτή δεν ορίζει το σύνολο των απαραίτητων για χάραξη εργασιών, άρα, είναι άχρηστη και πρέπει να αλλάξει, να αντικατασταθεί.
Αν η χαρακτική απαιτεί χάραξη (με τον έναν ή άλλον τρόπο) μίας επιφάνειας, τι χάραξη επιτελείται στη λιθογραφία ή τη μεταξοτυπία, για να δικαιούμαστε να αποκλείσουμε από τη χαρακτική την ψηφιακή εκτύπωση; Αν τη λιθογραφία την αποδεχόμαστε, όχι σαν σχέδιο ή ζωγραφική, αλλά σα χαρακτική, επειδή έχουμε μία μήτρα από την οποία μπορούμε να πάρουμε παρεμφερείς εκτυπώσεις, τότε γιατί το φωτογραφικό αρνητικό δεν είναι μήτρα για παρεμφερείς εκτυπώσεις; Αν το στένσιλ της μεταξοτυπίας αρκεί για να εντάξει ένα έργο που τυπώθηκε από αυτό στην κατηγορία του χαρακτικού έργου, γιατί το ψηφιακό στένσιλ δεν αρκεί; Η εκτύπωση ενός αρνητικού με την τεχνική της photogravure είναι χαρακτική, ενώ με την τεχνική της αργυροτυπίας, του χρωμογενούς χαρτιού, της C – print, της Delta ή της inkjet δεν είναι. Και γιατί να είναι μεταξοτυπίες, (άρα και χαρακτική) εκείνα τα άθλια τυπώματα (από φωτογράφηση) έργων του Μυταρά, του Τέτση και λοιπών του εμπορικού κυκλώματος, που κυκλοφορούν κατά εκατοντάδες;
4 Ποιος νοιάζεται, όμως, για όλα αυτά; Μόνο οι χαράκτες και όσοι αγαπούν αυτό το είδος, αυτή τη μορφή έκφρασης. Ε λοιπόν αυτοί και θα εξελίξουν το μέσον, αυτών το έργο είναι που θα καταξιώνει, συνεχώς, αυτή την τέχνη στις καρδιές του κοινού της, αυτοί και θα βελτιώσουν/αλλάξουν, κάποια μέρα, τους ορισμούς. Μέχρι τότε, άλλωστε, θα έχουν παρουσιαστεί άλλα ψευδοπροβλήματα.
Νίκος Τερζής, Εικαστικός
Στοκχόλμη 1/2/2010
nicos.terzis@bredband.net
(Το κείμενο έχει μεταγραφεί από τα Greeklish)
Αγαπητέ Θανάση εύλογα τα ερωτήματά σου. Τα ίδια ερωτήματά είχαν οι γραφικές τέχνες (δεν λέω χαρακτική γιατί με τη λέξη χάραξη πιθανόν πολλοί να οδηγηθούν σε λάθος.....γιατί θα ψάχνουν να βρουν την χάραξη που σε πολλές τεχνικές δεν υπάρχει....) όταν η τεχνολογία και οι εφευρέσεις εισέβαλαν στην καθημερινότητα του καλλιτέχνη, πχ φωτομηχανικές τεχνικές, γαλβανικές, στερεοτυπίες, ηλιογκραβούρες, φωτογκραβούρες, φωτοτυπίες κλπ. Σ' αυτές λοιπόν τις απορίες το 1960 Τhe print Council of America σε μια έκδοσή τους δώσανε έναν ορισμό για το τί είναι μια ορίτζιναλ εκτύπωση:
1) Ο καλλιτέχνης να έχει σχεδιάσει το έργο πάνω στην επιφάνεια που πρόκειται να γίνει μήτρα μόνος του.(Με τη λέξη σχεδιασμός εννοώ και την ευρεία έννοια της σύνθεσης).
2)Το τύπωμα να γίνει κατ' ευθείαν από την ορίτζιναλ μήτρα του καλλιτέχνη από τον ίδιο ή έστω με τις δικές του υποδείξεις.
3)Τα τυπωμένα έργα να φέρουν την υπογραφή του.
Ο ορισμός αυτός έγινε για να ξεδιαλύνουν τις απορίες που έφερε η pop-art με την εισαγωγή της φωτογραφίας στις καλλιτεχνικές εκτυπώσεις και φυσικά στην τέχνη.
Όσο για τον αριθμό των αντιτύπων μπορεί να κυμαίνεται από 1 έως και μερικές εκατοντάδες ή ακόμα και χίλια. Κάποτε υπήρχε το πρόβλημα της αντοχής του υλικού της μήτρας, σήμερα όχι, γιατί η τεχνολογία το επιτρέπει. (Πχ μπορούμε με ηλεκτρολυτικές μεθόδους να καταστήσουμε μια μήτρα ανθεκτικότερη). Έτσι δεν υπάρχει το πρόβλημα της διαφοράς ανάμεσα στα τυπωμένα έργα. Το πρόβλημα δεν είναι καλλιτεχνικό, είναι μόνο εμπορικό.
ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΟΥΜΕ ΟΤΙ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΜΑΣ, ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΑΣ ΕΝΑ ΠΙΝΕΛΟ, ΜΙΑ ΑΚΙΔΑ, ΕΝΑ ΚΑΛΕΜΙ, ΕΝΑ ΚΟΠΙΔΙ. ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΕΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ, ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΠΟΥ ΘΑ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΣΑΝ ΤΕΧΝΗ.
Όλοι βλέποντας στον αέρα ένα αεροπλάνο το θαυμάζουμε. Όλοι μπορούν να φτιάξουν ένα αεροπλάνο. Λίγων μόνο θα πετάει. Αυτά τα αεροπλάνα εμείς θαυμάζουμε άμεσα. Πίσω από το αεροπλάνο που πετάει και θαυμάζουμε είναι ένας νους, ένας άνθρωπος που έμεσα θαυμάζουμε, χωρίς σχεδόν να σκεφτούμε γι' αυτόν. ΕΤΣΙ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ, ΕΙΤΕ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ, ΕΙΤΕ VIDEO κλπ. πίσω από ένα έργο που "πετάει" βρίσκεται και μία νόηση κάποιου καλλιτέχνη. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΌΤΕΡΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΟ ΚΑΤΣΑΒΙΔΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕ.-
tapina zito signomi gia ta lathi kai ta latinika stihia sto keimeno
Υστερόγραφο
Φυσικά δεν ξεχνώ τα ευγενή τυπώματα που για διάφορους λόγους είναι αξεπέραστα μέχρι σήμερα, άλλωστε και γι' αυτό χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα σε ειδικές εκδόσεις ξυλογραφία, ξυλογκραβούρα, χαλκογραφία, ατσαλογραφία, λιθογραφία. Τεχνικές που είναι πρώτες μεταξύ ίσων*
*άλλων τεχνικών
...επίσης διαβάστε...
...το άρθρο του Νίκου Δεσεκόπουλου, Χαράκτη (Πρόεδρου της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών) με τίτλο: "Ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία"
...την συνέντευξη του xαράκτη κατά κύριο λόγο, ζωγράφου, γλύπτη, δημιουργού ταινιών κινουμένων σχεδίων, αλλά και καθηγητή του Β' Εργαστηρίου Χαρακτικής της ΑΣΚΤ Μιχάλη Αρφαρά στην "Ελευθεροτυπία" με τίτλο: «Ή θα πας με τους χαράκτες ή με τους κινηματογραφιστές».
...την συνέντευξη της χαράκτριας Βίκυς Τσαλαματά στην "Αυγή" με τίτλο: "Η χαρακτική ταξιδεύει με τον συρμό της ταχείας εξέλιξης".
