ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ;
Σε έναν αφιλόξενο κόσμο,
όπου πασχίζουμε να σταθούμε και να
επιβιώσουμε, μέσα σε έναν οχετό ασχήμιας,
υπερ-πληροφόρησης και ματαιοδοξίας,
τίθεται (;) τώρα και το ερώτημα ‘Ποιά
είναι καλή φωτογραφία;’. Και τι θα πει
‘καλή’; Είναι αυτή που τηρεί τα στάνταρντ
της σωστής σύνθεσης; Αυτή που μας
γαληνεύει; Με κοινωνικούς προβληματισμούς;
Η ευπώλητη; Ή μήπως με πολιτική άποψη;
Ή μήπως ένας συνδυασμός με κάποια από
όλα αυτά τα χαρακτηριστικά; Μήπως όμως
είναι λίγο να ασχοληθούμε μόνο με τη
μια φωτογραφία;
Όταν πιάνω στα χέρια
μου ένα φωτογραφικό λεύκωμα δε μένω
ποτέ σε μια σελίδα. Συνήθως το ξεφυλλίζω
ολόκληρο και αφού το τελειώσω και έχω
συλλάβει το νόημα της αφήγησης του
δημιουργού, τότε αρχίζω από την αρχή.
Το ίδιο και με τις εκθέσεις. Το βήμα
παραπάνω και η περιήγηση στον εκθεσιακό
χώρο, η πανοραμική θέαση ολόκληρων
τοίχων ή γωνιών, με εισάγει κατ’ αρχάς
στην αφήγηση του φωτογράφου. Στην
συνέχεια πλησιάζω περισσότερο, βλέπω
τη μια φωτογραφία, βλέπω όμως και τη
διπλανή της και την παραδιπλανή, τις
βλέπω και όλες μαζί, προσπαθώ να μπω στο
μυαλό του φωτογράφου (ή του επιμελητή)
για να καταλάβω την ιδέα. Πού αποσκοπούσε
το έντιτινγκ, γιατί έτσι κι όχι αλλιώς,
μήπως ο ένας τοίχος ‘συνομιλεί’ με τον
απέναντι, κι αν αυτή η φωτογραφία είχε
κρεμασμένη μια άλλη δίπλα της, θα είχε
το ίδιο νόημα; Ίσως όχι…
Στο
βίντεό μου ‘Λόγος’ φαίνεται η αλλαγή
του νοήματος κάθε φωτογραφίας ανάλογα
με τη γειτνίασή της
με τις άλλες
Η ανατροπή του ερωτήματος
δεν γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού,
παρά το γεγονός ότι εκ πρώτης όψεως
δείχνει άκομψο να αντιπαρέρχεσαι το
τεθέν ερώτημα και αντ’ αυτού να απαντάς
σ’ αυτό που θέτεις εσύ ως πιο σωστό! Δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι υπάρχει καλή και
κακή φωτογραφία, αλλά αυτό το ερώτημα
έχει νόημα μόνο σε μια λογική και
διαδικασία διαγωνισμού, δηλαδή
καλλιστείων! Πόση ματαιοδοξία μπορεί
να κουβαλάει ένας φωτογράφος για να
παλεύει να κλείσει σε μια και μόνο εικόνα
όλες εκείνες τις αρετές που θα τραβήξουν
οπωσδήποτε το βλέμμα του θεατή! Και πόσο
μπορεί να αποφύγει τα κλισέ, τις ευκολίες
και τη μανιέρα στην προσπάθειά του να
‘δέσει’ με μεγαλύτερη σιγουριά αυτό
του το εγχείρημα! Θα ήταν μέγα λάθος –θα
χάναμε νομίζω το μέτρο των πραγμάτων!
-αν συγκρίναμε τις φωτογραφίες μας με
τα διαχρονικά αριστουργήματα όπως πχ
τα έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι ή τις
διάσημες φωτογραφίες του Μπρεσσόν, του
Κάπα, του Ντουανώ και άλλων, που η
μοναδικότητά τους είναι αδιαμφισβήτητη.
Στις παρουσιάσεις που
παρευρίσκομαι εκτιμάω πολύ τον φωτογράφο
όταν τον βλέπω να διακατέχεται από την
αγωνία να ξεδιπλώσει την σκέψη του και
τα συναισθήματά του. Στην προσπάθειά
του αυτή σχεδόν ποτέ δε διστάζει να
δείξει και φωτογραφίες που δε θα μπορούσαν
να θεωρηθούν καλές. Για την ακρίβεια
φωτογραφίες που θα ήταν από τις πρώτες
που εγώ θα πετούσα! Είμαι δε σίγουρος
ότι έχει παραλείψει πολύ καλές φωτογραφίες,
που απλά έκρινε ότι δε θα λειτουργούσαν
στην ενότητα που μας παρουσιάζει. Πάντα
μετράω την τελική αίσθηση που εισπράττω,
αν δηλαδή λειτούργησε ή όχι η επιλογή
των φωτογραφιών, αλλά και η σειρά με την
οποία προβλήθηκαν. Αυτό δηλαδή που
πολλοί αποθεώνουν στη φωτογραφία –μεταξύ
αυτών κι εγώ-, δηλαδή το έντιτινγκ. Έχω
βρεθεί και σε παρουσιάσεις φωτογράφων
που από το πρώτο λεπτό προσπαθούν να σε
σαγηνέψουν δείχνοντας μεμονωμένες,
άρτια δομημένες, ωραίες φωτογραφίες.
Το κακό είναι ότι συνήθως μένουν μόνο
σ’αυτό μέχρι το τέλος. Καμιά αγωνία,
καμιά συγκίνηση στο πλαίσιο που βάζουν
οι κώδικες της καλλιτεχνικής δημιουργίας!
Τις περισσότερες φορές εμείς οι παλιοί
φωτογράφοι –οι ‘παλιές καραβάνες’!-
δε ‘μασάμε’ και αυτό εκφράζεται με
έντονο τρόπο στην συζήτηση που ακολουθεί.
Για τις ανάγκες του
στησίματος της έκθεσης ‘Το Φύλο μου, ο
Εαυτός μου’ είδα αρκετές ενότητες
φωτογραφιών και κατέληξα σ’ αυτές που
είχαν να προσφέρουν στο κόνσεπτ της
έκθεσης, ‘έδεναν’ ως ένα βαθμό αισθητικά
μεταξύ τους, είχαν πρωτοτυπία και
ενδιαφέρον, έβγαζαν συναίσθημα και
λειτουργούσε η αφήγησή τους. Ευκόλως
εννοούμενο είναι ότι μεμονωμένα η κάθε
φωτογραφία ήταν καλά δομημένη και είχε
όλα τα χαρίσματα που θα πρέπει να έχει
μια καλή φωτογραφία. Πώς θα μπορούσε
άλλωστε να λειτουργήσει μέσα στην
ενότητα αν δεν συνέβαινε αυτό; Φυσικά
κάποιες από τις φωτογραφίες της έκθεσης
ξεχώριζαν και συζητήθηκαν περισσότερο,
αλλά αυτό έγινε σε ένα δεύτερο ή τρίτο
επίπεδο ανάγνωσης της έκθεσης.
Η
συμμετοχή του Πάνου Κέφαλου στην έκθεση
‘Το Φύλο μου, ο Εαυτός μου’. Νομίζω ότι
θα αδικούσα τον φωτογράφο αν επέλεγα
την ‘καλύτερη’ φωτογραφία (ποια θα
μπορούσε να είναι;!), ως αντιπροσωπευτικό
δείγμα της ενότητας!
Η επιλογή των φωτογραφιών
που θα αποτελούσαν την ενότητα-συμμετοχή
του Κέφαλου στην έκθεση έγινε με κριτήριο
το πόσο δυνατές ήταν ως εικόνες, σε
συνδυασμό βέβαια με την ικανότητά τους
παράλληλα να στηρίζουν και να συμπληρώνουν
η μια την άλλη. Επιλέχτηκαν πρώτα αυτές
που θα αποτελούσαν τον άξονα της ενότητας,
οι πιο περιεκτικές δηλαδή όσον αφορά
τη θεματική και οι πιο χαρακτηριστικές
της πρότασης του φωτογράφου, από άποψη
αισθητικής. Στην συνέχεια ο τοίχος
άρχισε να ‘στήνεται’ σε συνεργασία με
το φωτογράφο, με κοινό σκοπό την ανάδειξη
των φωτογραφιών ως μονάδων, αλλά και το
ξεδίπλωμα της επιθυμητής αφήγησης. Σ’
αυτή τη λογική συμβαίνει κάποιες φορές,
πολύ καλές φωτογραφίες να μπαίνουν σε
βοηθητικό ρόλο, γιατί έτσι κρίνεται ότι
υποστηρίζεται καλύτερα η όλη ιδέα.
Υπάρχουν βέβαια και τα
‘προϊστορικά’ στερεότυπα (ή για κάποιους
πάλι όχι…) περί της φωτογραφίας που
‘παγώνει’ την πραγματικότητα ή περί
αποφασιστικής στιγμής ή περί της μιας
εικόνας που ισούται με χίλιες λέξεις…
Οι φωτογράφοι σήμερα πλέον δεν αρκούνται
στη μία (και ακίνητη) φωτογραφία και
πειραματίζονται στην κινούμενη εικόνα
εισάγοντας στο έργο τους το βίντεο,
το κινούμενο GIF και άλλες
τεχνικές, διαψεύδοντας πανηγυρικά όλα
αυτά τα δήθεν ‘θέσφατα’! Ο κινηματογράφος
τέλος παράλληλα αφήνει γενναιόδωρα στη
φωτογραφία μια σημαντική θέση για να
λειτουργήσει και αυτή ως αφηγηματική
τέχνη-μέσο. Το έργο όλων των σημαντικών
σύγχρονων φωτογράφων αποτελείται από
ολοκληρωμένες ενότητες που είτε μέσα
από ένα φωτογραφικό λεύκωμα είτε στους
τοίχους μιας γκαλερί ή ενός μουσείου
έχουν να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία.
