Ο Μανόλης Γιανναδάκης, Ομ. Καθηγητής Χαρακτικής του ΑΠΘ μιλάει στο TheOpinion και τον Θανάση Ράπτη για την έκθεση «Αποτυπώματα πορείας».
Είναι για τον καλλιτέχνη η αναγκαιότητα της γνώσης των ιδιαίτερων τεχνικών του μέσου προϋπόθεση για τη δημιουργία εικόνων, συναισθημάτων και αφηγημάτων, με συναίσθηση της κοινωνικής του ευθύνης;
Πάντοτε υποστήριζα και υποστηρίζω ότι για κάθε λόγιο εικαστικό καλλιτέχνη, που δέχεται εικαστική παιδεία σε σχολές Καλών Τεχνών, προϋπόθεση είναι η κατάκτηση της γλώσσας του αντικειμένου του. Ιδιαίτερα όταν κάποια-κάποιος θέλει να εκφραστεί με την ιδιαιτερότητα της τέχνης των χαράξεων και των εκτυπώσεων, πρέπει να αποκτηθούν αυτές οι ιδιαίτερες τεχνικές· βέβαια δεν είναι το παν, αλλά είναι στη φύση εξερεύνησης του Αντικειμένου. Ο στόχος κατά την άποψή μου είναι οι νέες και οι νέοι εικαστικοί να ξεκινούν από τις τεχνικές διαδικασίες που έχουν την αξία τους και ως ιστορικών μεθόδων και να διευρύνουν τη δράση τους σε νεότερες μεθόδους, έτσι ώστε αυτά τα δύο περιεχόμενα να αποτελούν ένα σώμα μιας έμπειρης γνώσης, με αποδοχή της αναγκαιότητας της ελευθερίας στην καλλιτεχνική δημιουργία, δηλ. συνειδητή επιλογή σκοπών και μέσων με συναίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης, κρίσης και στάσης, που θα καθρεπτίζεται στο έργο τους, παράλληλα με τη γνώση της ιστορίας, δηλ. τα δεδομένα μιας παγκόσμιας γλώσσας που προϋπάρχει στον πολιτισμό των κοινωνικών και των αισθητικών θεωριών, γιατί πιστεύω όλα είναι μία αλυσίδα που πρέπει να συνδέει το παρελθόν με το παρόν για να υπάρξει μία πορεία προς το μέλλον.
Στην 3η δεκαετία του 21ου αιώνα μπορούμε να συνεχίσουμε να μιλάμε για ‘Χαρακτική’ ή μιλάμε πλέον για ‘Εικαστικές Εκτυπώσεις’;
Ναι, στο πλαίσιο μιας τόσο συναρπαστικής εποχής την οποία αποκαλούν και επιδρομή των μέσων, η πραγματικότητα του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μέσα σε ένα δίκτυο ηλεκτρονικών συνδέσεων, παραπέμπουν σε μία πολυπαραγωγική εικόνα προσώπων και γεγονότων, έτσι όπως πριν από ενάμιση αιώνα η εξελιγμένη πρωτομηχανική, κυριάρχησε επί της χειροτεχνικής διαδικασίας.
Παρακολουθώντας τις εξελίξεις στις οργανωμένες εκθέσεις των Μπιενάλε και Τριενάλε έντυπης Τέχνης που συγκεντρώνουν έργα από καλλιτέχνες όλου του κόσμου, που λαμβάνουν χώρα σε σημαντικά μητροπολιτικά κέντρα σε όλον τον κόσμο, μπορεί κανείς να έχει σαφέστατα μια τέτοια εικόνα γνώσης επί των εξελίξεων. Αναμφίβολα η επιδρομή της ψηφιακής τεχνολογίας στην τέχνη σήμερα δημιούργησε την ανάγκη αναπροσδιορισμού της χαρακτικής, προφανώς οι αλλαγές στις απόψεις για τη Σύγχρονη Τέχνη δεν παρέκαμψαν ούτε τη χαρακτική.
Η απάντησή μου είναι ότι μέσα στα προγράμματά μου, μετά από τον εισαγωγικό χρόνο κατανόησης και κατάκτησης κάποιων δεξιοτήτων της γλώσσας των χαράξεων και των εκτυπώσεων, προέκυψε και προέτρεπα τις νέες και τους νέους για μία ανοιχτή έρευνα, με εφαρμογή πολλών και διαφορετικών τάσεων και αντιλήψεων, όπου συνδυαστικές μέθοδοι χάραξης και εκτύπωσης μαζί με τις πλέον διευρυμένες σε εφαρμογή μορφοπλαστικές διαδικασίες, δηλ. η χρήση στον σχεδιασμό εικόνων μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, η εμπλοκή της φωτογραφίας, τα φωτομεταφορικά υλικά για την κατασκευή της μήτρας κ.ά, να φαίνονται ως αποτελέσματα στα έργα κάποιων σε αυτή την τιμητική έκθεση που ετοίμασαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης.
Εξάλλου, πρέπει να τονίσω, ότι από το 2022 ο τίτλος του εργαστηρίου ως κατεύθυνση “Χαρακτική” έχει αλλάξει με την σύμφωνη γνώμη των μελών της Γ.Σ. του τμήματός μας και της διοίκησης του ΑΠΘ σε εργαστήριο “Χαρακτικής και Εικαστικών Εκτυπώσεων”.
Μετά από 36 χρόνια αδιάλειπτης διδασκαλίας πιστεύετε ότι ο δάσκαλος όσο διδάσκει και ανανεώνει, άλλο τόσο διδάσκεται και ανανεώνεται;
Η ερώτηση αυτή μου φέρνει στο νου μνήμες ενός ιδιαίτερα χαρισματικού βίου μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας με τα προβλήματά του και τις χαρές του. Πάντως αρχή μου ήταν ότι: “Γηράσκω δ’ αιεί πολλά διδασκόμενος”, ποτέ δεν συνδιαλεγόμουν με τις νέες και τους νέους ως αυθεντία. Όλο αυτό σημαίνει την αναφορά σε αρχές, ιδέες, αξίες, παραδείγματα, υπερβάσεις με την ανάλογη ιδεολογική κατεύθυνση-ευθύνη της καλλιτεχνικής ιδιοσυγκρασίας στην άσκηση εκείνου του βαθμού ελευθερίας που πραγματώνεται οποιοδήποτε καλλιτεχνικό εγχείρημα.
Είναι πολύ σημαντικά τα συναισθήματα αυτής της αλληλεπίδρασης με τόσες διαφορετικές προσωπικότητες που συνδιαλεγόμουν μέχρι 31 Αυγούστου του 2022, διότι πλέον αυτή η σχέση έχει κάπως ολοκληρωθεί. Πρέπει να υπογραμμίσω σε αυτήν τη σχέση μιας τέτοιου είδους εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Τέχνη, είναι το 10% θεωρητική ως προς το ακροατήριο, αλλά το 90% διαπροσωπική (πρόσωπο με πρόσωπο), για ανάλυση, κριτική θεώρηση, παρατηρήσεις, αξιολόγηση, προκειμένου στην εξελικτική πορεία των διδασκόμενων με στόχο την ποιοτική πορεία και εξέλιξη των έργων τους.
Προσωπικά εκτιμώ ότι αυτό που βίωσα μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας ήταν ανεπανάληπτο· ένας πλούτος παρεχόμενων πληροφοριών, στοιχείων, ιστοριών που μεταλαμπαδεύτηκαν προς τις σπουδάστριες και σπουδαστές εδώ και τόσο καιρό και είχε μία αντανάκλαση: “θα ανανεώνεσαι, όταν ανανεώνεις και τους άλλους”, αυτή είναι η ουσιαστική, ηθική ανταμοιβή μου.
Στην έκθεση «Αποτυπώματα πορείας» εκθέτετε και εκτίθεστε επί ίσοις όροις με καλλιτέχνες που υπήρξαν μαθητές σας επί δεκαετίες. Σε ποιο βαθμό ο τίτλος αυτός εκφράζει και δικαιώνει όλη αυτή την κοινή σας συμπόρευση και αλληλεπίδραση;
Ο τίτλος της έκθεσης “Αποτυπώματα πορείας” εκφράζει και δικαιώνει όλα αυτά που έχω αναφερθεί προηγουμένως, αλλά και μια πιο ουσιαστική αντανάκλαση, τόσο ως προς τις μορφές των έργων που εκτίθενται, αλλά και ως προς το περιεχόμενό τους. Το εργαστήριο Χαρακτικής και Εικαστικών Εκτυπώσεων αποτέλεσε για μένα και την εκπαιδευτική μου ομάδα ένα χώρο, με έναν πλούτο εκφραστικών μέσων που προσφέρθηκαν, όπου πέρα από την έμφαση που δινόταν στις έννοιες ‘τι είναι έργο τέχνης; -μήτρα; -αντίτυπο;’ και στις μορφοπλαστικές διαδικασίες της γλώσσας των χαράξεων και των εκτυπώσεων, οι σπουδαστές βίωναν καθημερινά αυτήν τη σχέση με την ομαδική εργαστηριακή ζωή (ζήτημα που είναι αδύνατο να επαναληφθεί στον κύκλο της ζωής), έτσι παράλληλα με τις γνώσεις των τεχνικών καλλιεργούνταν η ανάπτυξη σχέσεων αντίληψης συνεργασίας με την ομάδα, με τους δασκάλους τους, είχα την τύχη τα τελευταία 3-4 χρόνια να συνεργαστώ σε αυτό το στοχευμένο ερευνητικό και εκπαιδευτικό έργο με τον Ιωάννη Μπελιμπασάκη, Επίκουρο καθηγητή και τη Χριστιάνα Ηλιόπουλου, ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό. Βασικοί μου στόχοι πέραν της καλλιτεχνικής προόδου των νέων καλλιτεχνών ήταν πώς να κατακτούν με αισθητική την Τέχνη, να επεμβαίνουν στον κόσμο με Τέχνη, να εκφράζουν τα ουσιώδη βαθύτερα συναισθήματά τους, να διδάσκονται και να διδάσκουν την Τέχνη.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω μέσα από αυτές τις γραμμές την αξιότιμη Γενική Πρόξενο της Γαλλίας και Διευθύντρια του Γαλλικού Ινστιτούτου κα Σαντρίν Μουσέ, τον κο Μιχάλη Πελαμίδη για τη φιλοξενία της έκθεσης, τον συνεργάτη μου Επίκουρο καθηγητή Γιάννη Μπελιμπασάκη για την πρωτοβουλία της διοργάνωσης και επιμέλειας και όλους όσους εργάστηκαν για την επιτυχία της παρουσίασής της. Ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω τους αποφοίτους και τελειόφοιτους που συνεκθέτουμε όλοι μαζί! Η μνήμη, οι θύμησές μου είναι τόσο ζωντανές και συγκροτούν τη φλόγα της νιότης τους να θέλουν να μάθουν να ζουν με την Τέχνη. Ήταν ένα αντίδωρο για μένα η τύχη που είχα να συναντηθώ μαζί τους, να διδάξω και να συμπορευτώ μαζί τους κατά τη διάρκεια της θητείας μου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεκθέτουμε όλοι μαζί. Μέλημά μου ήταν πάντα η τεκμηρίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, η εξωστρέφεια της ομάδας και πάντα συνεκθέταμε μαζί ‘επί ίσοις όροις’, σε διοργανώσεις εκθέσεων φοιτητών με καθηγητές, με διευθυντές άλλων εργαστηρίων σε Μουσεία, σε εκθεσιακούς χώρους μνημείων της Θεσσαλονίκης και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος και του εξωτερικού και συμμετείχαμε σε ένα πλήθος προγραμμάτων, που υλοποίησα με συναδέλφους από το Τμήμα μας και άλλα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα. Ξέρετε είναι πολύ σημαντικό να διδαχθείς την τέχνη αλλά και να μάθεις να εκτίθεσαι, να δέχεσαι τη συνύπαρξη με την ομάδα, την πορεία του έργου σου μετά τη μορφοπλασία του, την κριτική του αποτίμηση από ειδικούς, σχετικούς και το ευρύτερο κοινό.
Πώς διαγράφεται η θέση του Εργαστηρίου Χαρακτικής & Εικαστικών Εκτυπώσεων εν μέσω ενός συναρπαστικού παρόντος και ενός αχαρτογράφητου μέλλοντος με τη ραγδαία εισβολή της τεχνητής νοημοσύνης και στην τέχνη;
Ανήκουμε σε μία εποχή στην οποία οι σχέσεις μεταξύ τέχνης και ηλεκτρονικών μέσων και της αναπαραγωγικής αισθητικής είναι σε φάση θεωρητικής και πρακτικής επεξεργασίας. Η ανάπτυξη της έρευνας σε όλα τα επίπεδα δράσης των επιστημών έχει άμεση αντανάκλαση και στο χαρακτήρα των αλλαγών παντού, πόσο μάλλον και στο πολιτιστικό προφίλ της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Ανεξάρτητα από τη ραγδαία εξέλιξη έως και της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης και τις εφαρμογές μηχανών τέχνης, που χρηματοδοτούνται αδρά από μεγάλες εταιρείες για να τελειοποιηθούν και να παράγουν εικόνες με αλγόριθμους, μακρόθεν του ίδιου του καλλιτεχνικού δημιουργού, γεννούν πολλά και διάφορα ερωτήματα.
Όλα αυτά φυσικά δεν αφήνουν ανεπηρέαστο το πεδίο της έντυπης τέχνης που πιστεύω ποτέ δεν θα αντικατασταθεί η αξία της από τις επικείμενες εξελίξεις.
“Όπως μας διδάσκει η ιστορική κλασική χαρακτική από την ιστορική άποψη είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα στο εργαλείο και το αποτέλεσμα, δηλ. ανάμεσα στις συνθήκες κάτω από τις οποίες σχηματίζεται η εικόνα και στο είδος της εικόνας που θα προκύψει.”
(Εμμανουήλ Μαυρομμάτης, Ομότιμος καθηγητής ιστορίας της τέχνης του ΑΠΘ)
Επομένως έτσι όπως εξελίσσονται τα εργαλεία μας μαζί με τις ιδέες και εξυπηρετούν στην συνέχεια την Τέχνη των χαράξεων και των εκτυπώσεων, όπου, όπως θα εξελίσσεται θα παραμένει ζωντανή στο πεδίο της επιλογής της από την κοινωνία των καλλιτεχνών προς χρήση της αισθητικής και της πρόσληψής της από το κοινό.
Το εργαστήριο Χαρακτικής και Εικαστικών Εκτυπώσεων του Τμήματος εικαστικών και εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ έχει ως συνέχεια και καθηγητή (επίκουρο) τον κο Γιάννη Μπελιμπασάκη, με μία ιδιαίτερη τεχνογνωσία, θεωρητική και πρακτική, από την εμπειρία της προηγούμενης διδακτικής του θέσης σε ανάλογο εργαστήριο στο Kingston University, με δύο συνεργάτιδες, ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό και ευελπιστούμε ατενίζοντας το υπόλοιπο του 21ου αιώνα, ότι σύμφωνα με τις εξελίξεις, ως κατά πολύ νεότεροι, θα εργαστούν με το Αντικείμενο για όφελος των νέων καλλιτεχνών και των εξελίξεων που ανάφερα προηγουμένως. “Η ιστορία, είναι στην πραγματικότητα, αντίληψη παραχώρησης συγκεκριμένης σημασίας σε γεγονότα, σε σχέση με την προηγούμενη πείρα και το σεβασμό των προηγούμενων αποτελεσμάτων” Argan
