Poka-Yio “Bittersweet” (Μέρος) Περιοδικό SUNDAY 02/09

Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΓΛΥΚΕΙΑ

Ο γνωστός Έλληνας εικαστικός Poka-Yio (Πολύδωρος Καρυοφύλλης) στην έκθεσή του “Bittersweet” παρουσιάζει μια σειρά ζωγραφικών έργων με θέμα γλυκά κάθε είδους, από σοκολατένιες τούρτες και πάστες μέχρι τάρτες, κέικ, μάφινς και εκλέρ!




Poka-Yio (Ολόκληρη η συνέντευξη)

Προς τί το κινέζικο ψευδώνυμο;
Δεν είναι κινέζικο. Για την ακρίβεια δεν είναι τίποτα. Το χρησιμοποίησα για πρώτη φορά το 1997 και από τότε έτσι υπογράφω τα έργα μου. Ήθελα να μην θυμίζει άντρα ή γυναίκα και να μην καταλαβαίνεις από πού προέρχεται. Έχω ακούσει διάφορες εικασίες, πως είμαι από την Ιαπωνία, την Ταϊλάνδη, το Βιετνάμ και την Κίνα, τέλος πάντων κάπου από την Άπω Ανατολή. Πάντως το ψευδώνυμο ενώ χρησιμοποιείται ευρύτατα στη μουσική, με την οποία είχα εμπλακεί μικρότερος, στα εικαστικά δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα συνηθισμένο. Αυτό γίνεται γιατί στα εικαστικά η υπογραφή πιστοποιεί την εμπορική επιτυχία του καλλιτέχνη άρα μια κατασκευασμένη υπογραφή ήταν μάλλον πρόβλημα παλιότερα, ενώ αντίθετα στην μουσική επειδή συνηθίσαμε νωρίς με τα γκρουπ να βλέπουμε έργα που υπογράφονται από κάτι άλλο, όπως τα Σκαθάρια, οι Ξυλουργοί, τα Μωρά στη Φωτιά κλπ. Ο δημιουργός ταυτίζεται με το έργο του και δεν μπορείς να τον ξεχωρίσεις απ’ αυτό. Έτσι και το δικό μου έργο το καταλαβαίνεις σαν ένα σύνολο. Η δε συνέπεια αυτού του έργου είναι μια υπερτιμημένη αξία καθαυτή που με τη σειρά της έχει τις καταβολές της στο χρηματιστήριο της τέχνης. Νοιώθω ευχάριστα να αναμιγνύω διαφορετικά μέσα, από τη ζωγραφική μέχρι το θέατρο μέχρι τη γαστρονομία κλπ και το όνομα με απελευθερώνει σε μεγάλο βαθμό. Αν μάλιστα θελήσω να κάνω συνεργασία με κάποιον άλλο το κάνω με ένα τρίτο όνομα κοκ.

Πώς προέκυψε η εμμονική σου σχέση με τα γλυκά και πώς εκδηλώνεται μέσα από τη δουλειά σου;
Μερικά πράγματα τα κληρονομείς από μικρή ηλικία. Όπως το αν θα μάθεις να στρώνεις το κρεβάτι σου, να πλένεις τα δόντια σου ή το αν θα γίνεις εξαρτημένος στη ζάχαρη. Εγώ είμαι εξαρτημένος στη ζάχαρη (επίσης πλένω τα δόντια μου αλλά με δυσκολία στρώνω το κρεβάτι μου). Τα γλυκά τα οποία κατανάλωνα ως παιδί με έχουν αφήσει κολλημένο σε μια ατέρμονη γλυκιά παιδική ηλικία. Είναι ένα απόλυτο σύμβολο για όλα τα Θέλω μου. Έτσι τα χρησιμοποιώ στους ζωγραφικούς μου πίνακες όπως τη σειρά που παρουσιάζω στη τωρινή μου έκθεση, στα γλυπτά με χαρακτηριστικό το σοκολατένιο απορριμματοφόρο και στις δράσεις μου με παράδείγματα τη δράση κατά την οποία αναδύθηκα από μια σοκολατένια δεξαμενή ή την τελευταία στην οποία μαγείρεψα και σέρβιρα δεκάδες τούρτες στο κοινό.
Δουλεύεις συνέχεια πάνω σε έναν άξονα έλξης-απώθησης. Πιστεύεις ότι αυτό που σήμερα μας έλκει αύριο μπορεί να μας απωθεί;
Δουλεύοντας στον άξονα έλξης-απώθησης παρατήρησα πως αυτό που μας ελκύει σήμερα θα μας απωθήσει αύριο και το αντίστροφο, αυτό που μας απωθεί, μας ελκύει σιωπηλά. Αυτό που λέμε γλυκό είναι δε πολύ προσωπικό. Σαν Έλληνες για παράδειγμα έχουμε εθνικό γλυκό το γαλακτομπούρεκο, δεν θα ξεχάσω όταν πιτσιρίκος είχα βγάλει έξω μια ξένη φίλη και δεν μπορούσε να αντέξει την υπερβολική του γλύκα. Ένα αντίστροφο παράδειγμα είναι η μυρωδιά της σήψης. Αν φέρεις στο μυαλό σου το πώς μυρίζει ένα ψοφίμι όταν περνάς από δίπλα του στο δρόμο θα θυμηθείς πως στην πραγματικότητα πρόκειται για μια αφόρητη, υπερβολικά γλυκιά μυρωδιά που καταντάει απαίσια, ίσως η πιο απαίσια μυρωδιά στον κόσμο αφού είναι περασμένη στον γενετικό μας κώδικα ως κάτι που πρέπει να αποφεύγουμε πάση θυσία και προέρχεται κι αυτή από αρωματικούς υδρογονάνθρακες. Η έλξη προς το γλυκό είναι ίσως μια έλξη προς την καταστροφή και τον θάνατο. Η ζάχαρη και η σοκολάτα, τις οποίες ταυτοποιούμε σχεδόν με την αγάπη και τον έρωτα, δεν διαφέρουν και πολύ από τα ναρκωτικά παρά μόνο στο ότι τις βρίσκουμε παντού. Ζούμε σε μια εποχή υπερβολής και αυτοκαταστροφής δύο χαρακτηριστικά στα οποία βρίσκω μεγάλη ποιητικότητα. Ας κάνει κάποιος τον κόπο να ασχοληθεί με το να γράψει ποίημα ή ένα θεατρικό για τα φαστ-φουντ γιατί εγώ είμαι κολλημένος στα ζαχαροπλαστεία και στο σιρόπι. Παρεμπιπτόντως πριν χρόνια είχα κοντέψει να πεθάνω από διαβητικό σοκ σε ένα από τα ζαχαροπλαστεία της Θεσσαλονίκης αφού κατανάλωσα με λαιμαργία τέσσερα γλυκά.

Τα γλυκά είναι η αγαπημένη συνήθεια εκατομμυρίων ανθρώπων. Πώς εκφράζεις με την τέχνη σου τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που ετοιμάζεται να φάει ένα γλυκό;
Τα συναισθήματα είναι ποικίλα και αντιθετικά. Τρομερή προσμονή και βουλιμία που σε τυφλώνει. Ηδονική κυρίευση. Αίσθημα κόρου. Αυτοκαταστροφική υπέρβαση των ορίων. Αηδία. Βιολογικά συμπτώματα. Δυσφορία. Ενοχή. Δυσανεξία ή ξεκίνημα από την αρχή. Τα γλυκά μου είναι σαν το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ, μάλλον άσχημα, σαν να έχεις δείξει το μέσα έξω, και άλλες φορές σχηματικά σαν να είναι τοτέμ. Στις δε δράσεις μου αφήνω τη μυρωδιά να παίξει τον πρώτο ρόλο, να σε σαγηνεύσει, να σε υπνωτίσει και μετά να σε ζαλίσει μέχρι το σημείο του να νοιώσεις αναγούλα. Η μυρωδιά είναι το πιο δυνατό αισθητηριακό ερέθισμα. Σε χτυπάει στο μη λογικό κομμάτι του εγκεφάλου και αυτό το προτιμώ. Σήμερα η τέχνη είναι εξόχως εγκεφαλική και ο θεατής ενώ θέλει να εμπλακεί τον κρατάμε μακριά. Με το να στήνω ένα όργιο για τις αισθήσεις τον αρπάζω ακαριαία και τον εμπλέκω σε ένα διαδραστικό χορό που θέλοντας και μη θα χορέψει. Σε κάποιους αρέσει αυτό και σε κάποιους όχι. Οι συνεργάτες μου στην εταιρία Airlia με τους οποίους συν-σχεδιάζω τα αρωματικά μου τοπία πιστεύουν κι αυτοί στη μαγεία του αρώματος. Το άρωμα είναι σαγήνη και μαγεία, δύο στοιχεία που μας λείπουν από τη ζωή μας. Τα γλυκά αρώματα δε, μας γεμίζουν ζεστά συναισθήματα και μας θυμίζουν τη παιδική μας ηλικία. Τίποτα δεν μπορεί να σε γυρίσει πίσω στην παιδική σου ηλικία όπως το άρωμα.

Με την έκθεση “Destroy Athens” (1η Μπιενάλε της Αθήνας 2007) γκρεµίστηκε τελικά κανένα από τα στερεότυπα που περιβάλλουν την Αθήνα ή αποδείχτηκε για μια ακόμη φορά περίτρανα ότι η τέχνη δε μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ούτε στο ελάχιστο;
Η τέχνη δεν αλλάζει τα πράγματα με την ταχύτητα που μπορεί να το κάνει πχ μια επανάσταση. Αν δεν μπορούσε όμως να αλλάξει τα πράγματα γιατί τότε όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα έκαψαν και καταστρέψανε χιλιάδες έργα τέχνης; Τα στερεότυπα δεν μένουν στα προφανή εξωτερικά στερεότυπα αλλά είναι προσωπικά μας. Δεν έχουν κυριαρχούν μονάχα σε ένα μεγάλο κομμάτι του δημόσιου λόγου αλλά κυρίως σε ένα μεγάλο κομμάτι του δικού μας μυαλού. Στο Destroy Athens είπαμε μια προσωπική ιστορία, ένα αφήγημα, τη δύσκολη πορεία ενός υποκειμένου που επιδιώκει να αυτοπροσδιοριστεί πέρα από τα στερεότυπα. Αυτό ούτε περιμέναμε, ούτε θα θέλαμε να έχει εμφανή δράση. Ένα χρόνο μετά η δυσφορία του Αθηναίου για την πόλη, τις δομές και τα σύμβολά της εκφράστηκε με μια εξέγερση. Αυτό το καζάνι που κοχλάζει το ξέρουμε καλά. Το βγάλαμε μπροστά κάνοντάς το τίτλο μιας έκθεσης, μιας Μπιενάλε, γιατί η Μπιενάλε ταυτίζεται με την κάθε πόλη που την ίδρυσε και τη φιλοξενεί και με τα σημεία των καιρών αφού ουσιαστικά είναι μια περιοδική τομή στον χρόνο κάθε διετία. Μας άσκησαν κριτική ένθεν και εκείθεν, πως είμαστε προκλητικοί και καταστροφολάγνοι οι μεν, πως καπηλευόμαστε την αναρχική συνθηματολογία οι δε. Αν αφουγκράζεσαι το τώρα πρέπει να είσαι άμεσος και ειλικρινής. Εδώ δεν μιλάμε για Ετεροτοπίες ή άλλα θεωρητικά κατασκευάσματα με τα οποία ο πολύς κόσμος νοιώθει ξεκομμένος, ανήμπορος να συνομιλήσει αλλά με μια πραγματική αίσθηση που εκπηγάζει από την ίδια την πόλη. Είναι άσχημο να είσαι άγγελος κακών μαντάτων όμως αυτή η δυσφορία ξέσπασε. Η τέχνη ακολουθεί ασθμαίνοντας.
Στην performance Eat Cake της Αθήνας, συμπεριέλαβες και ένα σχόλιο-παρέμβαση για τα γνωστά γεγονότα του Δεκεμβρίου. Όταν η πραγματικότητα είναι τόσο δυνατή, σε τί χρειάζεται η παρέμβαση της τέχνης;
Η δράση μου είχε σχεδιαστεί νωρίτερα και είχε σαν θέμα την εξέγερση του ψωμιού στο Παρίσι όταν η Αντουανέτα σύμφωνα με το θρύλο είπε: αφού δεν έχουν ψωμί ας φάνε παντεσπάνι, Cake αγγλιστί. Σχεδιάστηκε ως μια απάντηση σε μια γενικότερη εποχή οικονομικής ανέχειας και μια γενικευμένη δυσφορία κατά την οποία προτείνεται η περιστολή και στην οποία εγώ αντιπρότεινα να ενδώσουμε στα θέλω μας. Πιστεύω πως σε αυτές τις στιγμές το να στραφούμε προς τα μέσα, μας δίνει την ευκαιρία να κοιτάξουμε και τις δικές μας σκοτεινές ανάγκες που έχουμε καταπνίξει με χίλια δακρυγόνα. Ξέρεις μου την σπάνε όσοι δοκιμάζουν μόνο μία κουταλιά από ένα γλυκό. Τα γλυκά είναι περιττά και ακριβώς επειδή είναι περιττά πρέπει να μας οδηγούν στα άκρα. Σε κάθε τέτοια εποχή δυσκολίας βγαίνει στον αφρό μια νεοσυντηρητική-μικροαστική αυτολογοκρισία. Αυτό το σπάσιμο του μέτρου όπως και κάθε σπάσιμο είναι απελευθερωτικό. Πάντως κράτησα οποιαδήποτε αναφορά στα γεγονότα έξω από τον χώρο της δράσης γιατί η τέχνη καλό είναι να υπαινίσσεται αλλιώς γίνεται διδακτική. Στο κάτω κάτω η γκαλερί που την έκανα ήταν διακόσια μέτρα από τα οδοφράγματα στα οποία υπήρχαν πολλοί συνάδελφοι και αυτό ήταν διπλή ευθύνη. Το θέμα ήταν αν θα έπρεπε να σιωπήσω ή να δείξω αυτό που ξεκίνησα να δείξω. Στην τέχνη δεν κρινόμαστε από τις προθέσεις αλλά από το αποτέλεσμα και νοιώθω ικανοποιημένος που δεν έκανα πίσω.
Για το 2009 ετοιμάζετε από κοινού με την Ξένια Καλπακτσόγλου και τον Αυγουστίνο Ζενάκο την 2η Μπιενάλε της Αθήνας, που έχει σαν θέμα τον Παράδεισο. Τι προσδοκίες έχετε για αυτή τη διοργάνωση;
Ετοιμάζουμε ναι αλλά δεν επιμελούμαστε πια. Εμείς θέσαμε το θέμα και καλέσαμε μια ολόκληρη ομάδα επιμελητών να την αποτυπώσουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο σε μια ομπρέλα από έξι κύριες διαφορετικές εκθέσεις. Το θέμα της είναι κατά κάποιο τρόπο φυσική συνέχεια από την προηγούμενη Μπιενάλε. Ψάχνουμε όλοι το μετά, το επέκεινα. Την λύση πέρα και έξω από το εδώ και τώρα. Κάπου να πιστέψουμε. Και αυτό είναι παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο έχει ενταθεί ακόμα περισσότερο μετά και την κατάρρευση της οικονομίας. Το χρήμα απομακρύνεται από το παραδεισένιο φαντασιακό και γίνεται απλή επιβίωση. Οι ουτοπίες τελειώνουν, ακόμα και η πίστη σε μια ευνομούμενη παγκόσμια αρχή όπως το οικονομικό σύστημα καταρρέει. Τι μένει; Φοβίες και ανασφάλεια, καταφυγή σε φονταμενταλισμούς κάθε είδους όπως οι θρησκείες. Η προσδοκίες μας, στο καλλιτεχνικό μέρος, είναι να αφουγκραστεί η Μπιενάλε κάτι από τον παλμό της εποχής, μιας εποχής στην οποία η ιστορία μοιάζει να επιταχύνεται. Καθαρά οργανωτικά ελπίζουμε να φέρουμε τη σύγχρονη τέχνη κοντύτερα σε όλο τον κόσμο της πόλης πράγμα που είναι και πρωταρχικός μας στόχος. Επιλέξαμε επίσης να δείξουμε μια πλευρά της πόλης που δεν είναι στο κέντρο, πηγαίνοντας προς τον ορίζοντα, το μέτωπο της πόλης στη θάλασσα, μια συμβολική κίνηση που έχει ιδιαίτερες σχεδιαστικές απαιτήσεις αφού απλώνεται σε μια μεγάλη έκταση. Επίσης με την βοήθεια των Ολυμπιακών Ακινήτων ανοίγουμε για πρώτη φορά στο κοινό ένα καταπληκτικό κτήριο και βέβαια χρησιμοποιούμε μια ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται από τον Ολυμπιακό Πόλο Φαλήρου-Καλλιθέας μέχρι τις παραλίες του Φαλήρου.

Τα έργα σου είναι σχεδόν ανοιχτά βιβλία, δεν έχουν τίποτε να κρύψουν. Βοηθάει αυτό στην επικοινωνία τους με τον απλό, μη εξειδικευμένο θεατή;
Μάλλον βοηθάει τους θεατές να περάσουν μέσα, τους ανοίγουν την πόρτα. Από την άλλη δεν έχω δει καμιά μορφή τέχνης που να μένει στην επιφάνεια. Ο Γουώρχολ έλεγε πως όποιος ήθελε να βρει το έργο του έπρεπε να κοιτάξει μόνο στην επιφάνειά του. Για ένα περίεργο λόγο όμως τα έργα του, που μοιάζουν να είναι εύκολα στην αρχική τους ανάγνωση, έχουν ένα απίστευτο σκοτάδι από πίσω. Αυτό που σίγουρα προσπαθώ, είναι να είμαι συνεπής στην αρχική μου αφορμή που σπάνια είναι μια ιδέα αλλά μάλλον ένα συναίσθημα ή καλύτερα μια αίσθηση που θέλω να αναδημιουργήσω. Έτσι αφαιρώ τις πρώτες περισσότερο πολύπλοκες εκφραστικές περικοκλάδες και προσπαθώ να μένω στα ουσιαστικότερα. Αυτό πάντα σε ανταμείβει αλλά δεν μπορείς να έχεις την ετοιμότητα να το έχεις κάθε φορά. Συχνά αστοχείς. Με την εμπειρία προσπαθείς να αστοχείς λιγότερο. Επίσης με την τριβή δημιουργείς και ένα διάλογο με τον θεατή. Τα διαφορετικά στοιχεία που για παράδειγμα αποτελούν το δικό μου λεξιλόγιο σιγά σιγά γίνονται περισσότερο αντιληπτά ως μια γλώσσα και όχι αποκομμένα. Αυτό το κατακτάς με υπομονή αφού στην αρχή όλα φαίνονται σαν ασύνδετα θραύσματα. Δεν είναι εύκολο να κερδίσεις την εστιασμένη προσοχή ούτε καν για μερικά λεπτά, όταν το καταφέρεις όμως αρχίζει και φαίνεται το έργο σου σαν σύνολο. Μου πήρε αρκετό καιρό και χαίρομαι αν το έχω καταφέρει έστω και λίγο όπως το παρουσιάζεις.