Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης το παρόν & το μέλλον της φωτογραφίας ανήκει στο δημιουργό
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, εξετάζοντας το χρόνο, διαπιστώνουμε ότι την ανυπαρξία του παρελθόντος που έχει παρέλθει και του μέλλοντος που δεν έχει έλθει ακόμα στην ύπαρξη, την εννοούμε πάντα σε σχέση με ένα νῦν, που τουλάχιστον σύμφωνα με την εμπειρική βίωση του χρόνου αναμφίβολα υπάρχει. Αποτελεί όμως το νῦν, το «τώρα δα», πραγματικό χρόνο; Ο φιλόσοφος είναι κατηγορηματικός: το νῦν δεν είναι χρόνος. (1)
Όπως και σε όλα όσα μας συμβαίνουν και μας απασχολούν στην ελληνική πραγματικότητα, έτσι και στη φωτογραφία, βιώνουμε το παρόν που φέρει στοιχεία (καμμιά φορά και βαρίδια...) του παρελθόντος, αλλά η έγνοια μας και το βλέμμα μας είναι στραμμένα στο μέλλον και όπως έγραψε κάποτε κι ο Αρκάς «Αυτό που με τρομάζει στο μέλλον, είναι που όσο πάει και πλησιάζει»!
Ας μου επιτραπεί όμως να γενικεύσω το υπό διερεύνηση θέμα. Είναι πιο δόκιμο νομίζω να μιλάμε γενικότερα για τη φωτογραφία, καθώς μέσα σε ένα τόσα απόλυτα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, είναι δύσκολο να γίνει διάκριση σε εθνικές φωτογραφικές σκηνές. Τα προβλήματα και οι προκλήσεις είναι πλέον τα ίδια σε όλες τις γωνιές του κόσμου, καθώς η τεχνολογία και η επικρατούσα αισθητική επιβάλλουν μια άνευ προηγουμένου ομοιογένεια, όπου πλέον ξεχωρίζει η φωτογραφία του δημιουργού χωρίς κανένα εθνικό πρόσημο. Υπάρχει βέβαια ο μοναδικός τρόπος που βιώνει ο καθένας από μας αυτή την πραγματικότητα. Με λίγα λόγια τη διαφορά την κάνει πάντα ο δημιουργός!
Μιλώντας για τη γενιά μου μπορώ να πω ότι βιώσαμε διαχρονικά ένα διαρκές πολιτισμικό σοκ, όσον αφορά την εξέλιξη της τεχνολογίας, που δεν βίωσαν με τόση πυκνότητα προηγούμενες γενιές. Πέρασα τα πρώτα έξι μου χρόνια στο χωριό χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, τρεχούμενο νερό και τηλέφωνο και να 'μαι τώρα εδώ, να προσπαθώ να κατανοήσω την τεχνητή νοημοσύνη και το νόημα της μεταφωτογραφίας!
Όλα αυτά τα χρόνια καταφέραμε να χωνέψουμε πρώτα απ΄όλα, να κατανοήσουμε και να βάλουμε σιγά σιγά στην καθημερινότητά μας -όχι πάντα χωρίς ψυχικό κόστος- διάφορες εφαρμογές των νέων τεχνολογιών.
Εμείς οι παλιότεροι φωτογράφοι ποτίσαμε για χρόνια τα χέρια μας στα χημικά, κλεισμένοι για μερόνυχτα στον σκοτεινό θάλαμο. Πολλοί από μας κάναμε χρόνια να κρεμάσουμε τις αναλογικές μας μηχανές και να αποδεχτούμε την ψηφιακή εικόνα. Κρατούσαμε ζωντανό τον σκοτεινό θάλαμο μήπως και χρειαστεί να επανέλθουμε, ακόμη κι όταν αρχίσαμε να κάνουμε τα πρώτα δειλά βήματα με τις ψηφιακές μηχανές και το Photoshop.
Στην πορεία καταλάβαμε ότι αυτού του τύπου οι εφαρμογές ήταν ενός είδους σκοτεινοί θάλαμοι, που όμως πρόσφεραν, εκτός από ευκολία, ξεκούραστη δουλειά και καθαριότητα, και άπειρα εξελιγμένα εργαλεία με τα οποία είχαμε τη δυνατότητα να εξελίξουμε τη δημιουργικότητά μας. Μέχρι εκεί όμως. Ο δημιουργός πάντα είχε τα ηνία και η τεχνολογία ήταν απλά το μέσο.
Φτάνουμε αισίως στην μετά covid εποχή και μια ωραία πρωία μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από εκτεταμένες αναφορές στην εισβολή της νέας τεχνολογίας που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη και -μεταξύ άλλων- στη δημιουργία φωτογραφικής εικόνας! Δεκάδες σχετικές πλατφόρμες μας προσκαλούν να δοκιμάσουμε δωρεάν. Τροφοδοτούμε την πλατφόρμα με κείμενα κι αυτές δημιουργούν φωτογραφικές εικόνες από το πουθενά! Εντυπωσιακό ως παιχνίδι, αλλά μετά τι!
Ο μη-ενσώματος χαρακτήρας της 'μεταφωτογραφίας' που παράγεται από την τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί ως καθοριστικής σημασίας παράγοντας στη διαμόρφωση της θέσης μας στον κόσμο. Αφήνει απ' έξω το συμβολικό πλαίσιο του λόγου και την ανθρώπινη επιθυμία και μας υποχρεώνει να σχοινοβατούμε γεμάτοι αμφιβολίες ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, το ψεύτικο κα το αληθινό. Η παραποίηση ή κατασκευή της οπτικής πληροφορίας γίνεται πλέον ο κανόνας και αυτή η πρωτόγνωρη και ανοίκεια ψυχολογικά κατάσταση επηρεάζει τον ψυχισμό μας και την ίδια μας τη ζωή. Ο δημιουργός χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του και για να επιβιώσει καλλιτεχνικά οφείλει στον εαυτό του να επαναπροσδιορίσει τη θέση του: να συμβιβαστεί με τις σειρήνες των νέων τεχνολογιών που κάνουν τα πάντα τέλεια με το πάτημα ενός κουμπιού ή να συνεχίσει να δημιουργεί υπακούοντας σε μια εσωτερική ανάγκη;
Αρχίζουμε να μπαίνουμε σε μια μεταβατική περίοδο, όπου τα παραδοσιακά μέσα που είχε στη διάθεσή του ο δημιουργός έρχονται πλέον σε δεύτερη μοίρα. Τα νέα μέσα φαίνεται να έχουν μια όλο και πιο μεγάλη αυτάρκεια στην καλλιτεχνική παραγωγή και το στοίχημα του δημιουργού είναι αν θα τα αφήσει σταδιακά να τον αντικαταστήσουν ή αν θα τα υποτάξει και θα τα εντάξει στη δημιουργική διαδικασία έχοντας αυτός τον τελικό λόγο.
Το φθινόπωρο του 2022 αποφασίζουμε στο Φωτογραφικό Κέντρο Θεσσαλονίκης να ασχοληθούμε με τον κοινό τόπο φωτογραφίας και νέων τεχνολογιών, με έμφαση στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγωγή φωτογραφικών εικόνων. Διοργανώνονται δια ζώσης και με αναμετάδοση μέσω ΖΟΟΜ διαλέξεις και παρουσιάσεις με θέματα όπως: φωτογραφία και ψηφιακή εποχή, φωτογραφία και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φωτογραφία και μαζική παρακολούθηση, τεχνητή νοημοσύνη και δημιουργικότητα, τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης στην υπηρεσία της τέχνης. (2)
Ένας νέος κόσμος ανοίγεται μπροστά μας, γεμάτος ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα!
Πριν από δύο μήνες διοργανώσαμε τη φωτογραφική έκθεση «Capturing the Future /Φωτογραφία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης», σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. Η έκθεση επικεντρώθηκε στον κοινό τόπο φωτογραφίας και νέων τεχνολογιών και την ευθύνη της επιμέλειας μοιράστηκα με την ιστορικό της τέχνης Μαρία Βασιλική Κενανίδου.
Τους καλλιτέχνες απασχόλησε το νόημα των μετασχηματισμών που προκαλούν οι νέες συνεχώς και ραγδαία εξελισσόμενες τεχνολογίες με την νέα αυτή τροπικότητα στην παραγωγή της φωτογραφίας.
Η έκθεση περιελάμβανε έργα που έχουν δημιουργηθεί με τη χρήση νέων τεχνολογιών, όπως ψηφιακή τέχνη, εικονική πραγματικότητα (VR), επαυξημένη πραγματικότητα (AR), τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ), Non-fungible token (NFT) και άλλες νέες τεχνολογίες που σχετίζονται με την παραγωγή και τη χρήση της φωτογραφικής εικόνας.
Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώνεται στα μέσα Δεκεμβρίου ημερίδα με τον ίδιο τίτλο, με την υποστήριξη της Thessaloniki PhotoBiennale 2023. Αναμένουμε τις εισηγήσεις, τις συζητήσεις και τις ζυμώσεις που θα γίνουν κατά τη διάρκεια αυτής της ημερίδας, καθώς το κείμενο αυτό γράφεται πριν από αυτή την ημερομηνία.
Θανάσης Ράπτης, Φωτογράφος
https://www.academia.edu/5372704/Η_αριστοτελική_ερμηνεία_του_χρόνου_Απόλυτος_ή_σχετικός_χρόνος_
(2) www.fkth.gr
ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
Marthas Krai
“...Τροφοδότησα την πλατφόρμα ΑΙ imagine.art με μια δική μου φωτογραφία. Η τεχνητή νοημοσύνη δημιούργησε μια σειρά εμφάνταστων, πανομοιότυπων εικόνων, που όμως για κάποιο λόγο ήταν κομμένες και από τις τέσσερις πλευρές. Από αυτές τις εικόνες επέλεξα τη μια. Στη συνέχεια την ανέβασα στην πλατφόρμα ΑΙ Runway και έδωσα εντολή για επέκτασή της και από τις τέσσερις πλευρές. Η ΑΙ επέκτεινε τέλεια την εικόνα, αλλά τελείως απρόσμενα πρόσθεσε μισή ακόμη σπείρα! Τέλος τη μια εικόνα που επέλεξα την ανέβασα στην πλατφόρμα ΑΙ letsenhance και αύξησα το μέγεθος της ανάλυσής της, έτσι ώστε να μπορεί να εκτυπωθεί σε μεγαλύτερες διαστάσεις.”
Σταύρος Παναγιωτάκης
'Ξένος' 2023
“... Στο αποτέλεσμα των συνδυασμών του ΑΙ φάνηκε ότι δεν καταβλήθηκε επίμονη και αναστοχαστική αναζήτηση στην προσπάθεια να διαχωριστούν μεταξύ τους οι επιστημολογικές, οι οντολογικές, οι ηθικές και πολιτικές κριτικές που ασκούνται στον οικουμενισμό και στις ιδέες για την ελευθερία οι οποίες εμφορούνται από την υπόθεση μιας αιώνιας ή οριστικής ανθρώπινης φύσης. Με αυτό το σκεπτικό, το ΑΙ δεν επιδίδεται σε μια σε βάθος κριτική εξέταση των θεωριών που συλλαμβάνουν την έννοια (και την πράξη) της ελευθερίας με αφετηρία μια παγιωμένη και οικουμενική αντίληψη για τη φύση του ανθρώπινου υποκειμένου σκέψης και δράσης...”
Στέλιος Ντεξής - Μυρτώ Βουνάτσου
'Mad Jenny'
“...Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει την ικανότητα κριτικής σκέψης και συναισθηματικής έκφρασης αλλά και την ικανότητα για ηθική σκέψη μέσα από ένα σύνολο ηθικών αρχών που καθορίζουν τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Αντίθετα η τεχνητή νοημοσύνη είναι προγραμματισμένη από τους δημιουργούς της να παράγει για τους χρήστες της εικόνες και κείμενα που να αποφεύγουν κάθε ηθικά αμφιλεγόμενο περιεχόμενο. Φυσικά, οποιαδήποτε ανθρώπινη ερμηνεία εμπεριέχει και το ρίσκο να μην είναι απαραίτητα σωστή αλλά να μπορεί να εσωκλείει μέσα της την δημιουργική δυνατότητα του λάθους της...”
Νίκη Καρκατσέλη
“... Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ), στα πρώτα στάδια της εξέλιξής της στον τομέα της κατασκευής εικόνων, προσφέρει θαυμαστούς συνδυασμούς συνταίριαξης τοπίων, αντικειμένων και ότι άλλων καταστάσεων, αλλά στα ανθρώπινα δάκτυλα αδυνατεί να συνθέσει τους καρπούς και τις αρθρώσεις. Οι εικόνες της είναι άψογες και άξιες θαυμασμού, αλλά ο παρατηρητής που επιμένει ξαφνιάζεται από το είδος της συγκεκριμένης αδυναμίας...”
Γιούλα Παπαδοπούλου
'A.I. made me do it: Ophelia'
Video, διάρκεια: 2', 2023
“Το έργο “AI made me do it: Ophelia” είναι ένα πειραματικό video που έχει δημιουργηθεί με τη χρήση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης. Πρόκειται για ένα σουρεαλιστικό, μη-αφηγηματικό animation όπου ένας κλασικός χαρακτήρας (η Οφηλία) συναντά περίεργες ονειρικές μεταλλάξεις και απροσδόκητες φουτουριστικές σκηνές μέσα από διάφορες παραλλαγές (variations) μιας αρχικής εικόνας που παρήχθη ως «Οφηλία» από ΑΙ generator (συγκεκριμένα, από το Dalle-2, OpenAI). Αντίστοιχα, από την αρχική εικόνα προέκυψε και το ηχητικό μέρος του έργου, με τη βοήθεια μιας πλατφόρμας τεχνητής νοημοσύνης (Melobytes) που «μετέφρασε» την εικόνα σε ήχο.”
Τάσος Λυμπεράκης
Video loop, color, AI generated images, 2'.45''
Xταποδόμορφα εξωγήινα όντα ψωνίζουν σε σουπερμάρκετ ανθρώπους, μέλη ανθρώπων συντηρημένα σε βάζα ή κονσέρβες.
Η λεζάντα που περνά από τη μέση της οθόνης προκύπτει από τα prompt που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία των εικόνων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου